در واقع اگر خواست خدا با خواست خلایق، یکی انگاشته شود و مرجع تشخیص و فهم اراده الهی، نه یک فرد ( خلیفه، امام، پاپ و … ) و یا یک طبقه ( روحاینون، فقها و…) بلکه عموم مردم باشند، دیگر چیزی از تئوکراسی باقی نمی ماند.

گفتار سوم : آیا ماهیت این نظریه، قابل انطباق بر هر نظام حقوقی هست یا با اشکال خاصی از قبیل اتوکراسی تطابق بیشتری دارد؟

به گواهی تاریخ، چنان که گذرا و سریع تر برآن نظر افکندیم، حکومت های تئوکراتیک همواره اتوکراتیک بوده اند. این واقعیت دقیقاً به خاطر ماهیت و نیز غایت تئوکراسی است . تنها یک نفر است که بیش از همه مورد عنایت و در سایه قرب و رحمت الهی است و به دقایق و حقایق پی برده است .

از طرف دیگر تئوکراسی در پی تحقق اراده الهی است پس قائل به حق خدا است و در مقابل تکلیف مردم.این تلقی با دموکراسی، حقوق بشر، لیبرالسیم و امثال این مسائل که به حق طبیعی و پیشین و ذاتی مردم برای تعیین سرنوشت خود و اداره زندگی شخصی و جمعی شان تأکید دارند، سازگار نیست . مگر آن که بگوییم اراده الهی بر صاحب حق بودن مردم تعلق گرفته است . یعنی خداوند با آفرینش انسان عاقل و مختار، لاجرم تمام متعلقات و نتایج این دو ویژگی را هم پذیرفته و تأیید ‌کرده‌است .

این نگاه می‌تواند با دموکراسی و حقوق بشر سازگار باشد. اگر چه همچنان خدا است که منشأ حق است و هم اوست که انسان را بر سرنوشت خویش مسلط کرده وهیچ کس به هیچ وسیله ای ، حق و اجازه سلب و محدودیت این تسلط را ندارد.

نتیجه این که اگر تلقی از تئوکراسی این باشد که حق و اراده الهی منافی حق و اراده مردم است، طبیعتاض نظامی که با اتکای به آن بر ساخته خواهد شد، نه دموکراتیک، که اتوکراتیک خواهد بود. اما اگر بین حق الهی و حق مردم تعارض نبود، بلکه امر و اراده خدا بر صاحب حق بودن مردم تعلق گرفته بود، می توان شاهد نظامی تئو- دموکراتیک باشیم . تئو- اتوکراسی در تاریخ نمونه های فراوان دارد . اما آیا نظام حقوقی ایران تئو – دموکراتیک است یا خیر؟ این پرسشی است که در فصل آینده به آن خواهیم پرداخت .

فصل دوم

بررسی قانون اساسی ایران

گفتار اول: پیشینه قانون اساسی در ایران

اگر به معنی قانون که امروزه در حقوق مدنظر است، نظر داشته باشیم؛ نه آن چه که فرمان یک سویه و خود مدارانه سلطان به مردم تحمیل می‌کند، پس ناگزیر به قانون اساسی مشروطیت می‌رسیم، به عنوان اولین قانونی که مجلسی از نمایندگان مردم در تداوم و نتقیح آن نقش داشته اند و در آن حدود قدرت دولت، منشأ آن، حقوق مردم و سایر اصول حقوقی اساسی، بیان شده است .

پیش از این قانون، اصولاً قانونی جز دستورات شخص شاه وجود ندارد و نمی تواند هم داشته باشد که اگر قرار بود در کنار شاه که قبله عالم و مالک رقاب آحاد ملت است، قدرتی باشد برای وضع قانون، دیگر قبله عالم و مالک رقاب بودن بی معنا می شد.

هر چند مردم دین مدار ایران از دیرباز شئونات زندگی فردی و جمعی خود را ‌بر اساس قواعد و رقوانین دینی(فقهی) نظم و نسق می‌داند اما این ( به عبارتی) قانونی مداری، با آن چه در دنیای حقوق امروز فهمیده و فهمانده می شود، تفاوت آشکار دارد، چه فقه تکلیف بر دوش متشرعین می نهد و قانون ( و حقوق امروزی) بیش از هر چیز به حقوق غیر قابل نقض و همیشگی انسان، شهروند، زن، مرد، کودک، مجرم و… در برابر دولت و هر نهاد صاحب قدرت دیگر متوجه و متذکر است .

مبحث اول : قانون اساسی مشروطیت

پس از افزایش تحریکات و تحرکات مردم، روحانیون و روشن فکران و کنار آمدن شاه با خواست رعایای خویش، قانون اساسی مشروطیت در مرداد ۱۲۸۵ تصویب رسید .

طبق اصل اول این قانون، مجلس شورای ملی به موجب فرمان معدلت بنیان مورخه چهاردهم جمادی الاخر ۱۳۲۴، مؤسس و مقرر است . و اصل اول متمم همین قانون، مذهب رسمی ایران را اسلام و طریقه حقه جعفریه اثنی عشریه می‌داند و می‌گوید پادشاه باید دارا و مروج این مذهب باشد .

اصل دوم متمم، اسباب تأسیس مجلس شورای ملی را چهار چیز، به ترتیب زیر می‌داند:

الف)توجه و تأیید حضرت امام عصر (عج)

ب) بذل مرحمت اعلی حضرت شاهنشاه اسلام – خلدالله سلطانه –

ج)مراقبت حجج اسلامیه – کثرالله امثالهم –

د) و عامه ملت ایران

کنار هم نشستن امام، شاه، فقیه و مردم، جالب و معنادار است . در واقع نویسندگان متن، هم تعلقات تئوکراتیک، هم رعایت حال شاه رئوف، هم حفظ حرمت فقها و درآخر هم جانفشانی مردم را خواسته اند با هم بیان کنند و به یاد داشته باشند.

اما نکته اصلی این اصل، تعیین هیأتی از فقها ( که کمتر از پنج نفر نباشد) به انتخاب نمایندگان از بین اسامی پیشنهادی مراجع، برای عضویت در مجلس و نظارت بر مصوبات است تا مخالفت با قواعد مقدسه اسلام نداشته باشد و رأی‌ این هیئت مطاع و متبع خواهد بود و این ماده ( اصل ) تا زمان ظهور حضرت حجت (عج) تغییر پذیر نخواهد بود.

این مطلب ناظر به حق نظارت فقهاست . طبیعتاً این حق، ناشی از نگاه تئوکراتیک است . همان نگاهی که پیشینه آن را پیش تر بررسیدیم . سوالات و مباحثی که روشن فکران مشروطه خواه در افکندند، البته تأثیرگذار و تأمل برانگیز بود اما به هر تقدیر از پس تغییر عرف غالب تئوکراتیک برنیامد. این بر نیامدن، بیش از هر کجا در عرصه عمل مشخص شد. آن جا که از قانون اساسی مشروطه، جز سیاه هایی بر سپیدی باقی نماند و جامعه، چه در سطح حاکمیت، و چه توده مردم به اندیشه‌های تئوکراتیک و استبدادی رجعت کرد . البته حکایت نخبگان و فرهیختگان و صاحبان اندیشه همواره دیگر است .

در اصل ۲۶ و ذیل عنوان قوای مملکت چنین آمده است : قوای مملکت ناشی از ملت است . طریقه استعمال آن قوا را قانون معین می‌کند. و دراصل بعد، باز معیار عدم مخالفت با موازین شرعیه، را بیان می‌دارد .

در اصل ۳۵ و ذیل عنوان حقوق سلطنت ایران می خوانیم: سلطنت، ودیعه ایست که به موهبت الهی، از طرف ملت به شخص پادشاه مفوض شده است .

الاهی بودن ودیعه سلطنت، از طرفی، و تفویض آن – پادشاه از طرف ملت، از دیگر سو، معادله ای عجیب و تازه است . گویا این اصل با پیچش کلمات می‌خواهد بگوید: همه کاره ملت است . چرا که اگر چنین نبود، چگونه ملت می‌توانست حق الهی را به دیگری تفویض کند؟

خلاصه آن که سه نکته از قانون اساسی مشروطه برای ما در این تحقیق محل توجه و تأمل است :

۱٫بقای سلطنت، به نحو مشروط، و البته با در نظر گرفتن الهی بودنش، گر چه ودیعه الهی سلطنت را مردم به شماه تفویض کنند.

۲٫حق نظارت فقها، به عنوان ضمانت عدم مخالفت مصوبات مجلس با قواعد مقدسه اسلا م.

۳٫به رسمیت شناخته شدن حق مردم و این که قوای مملکت، ناشی از ملت است .

قانون اساسی مشروطه، نقطه عطفی در تاریخ حقوق ایران است . اگر چه چیزی نگذشت که عملاً متروک، بلکه منسوخ شد و خاطره ای حسرت ناک در حافظه ملت، اعم از عوام و خواص، چه رونش فکران و چه روحانیان .

رفته رفته منشأ بودن ملت ، رنگ باخت و حق الهی سلطنت، بی واسطه و نامشروع، اعمال گردید و البته نظارت فقها هم هرگز آن گونه که در قانون آمده بود، جامعه عمل نپوشید.

در تفکر خلاق خصوصیات ذیل مشاهده می­ شود:

• • توانایی دیدن چیزها به شکل نو و تازه

  

• • استفاده از تجارب قبلی و ارتباط آن­ها با تجربه ­های جدید

• • انعطاف­پذیری فکر و درهم شکستن موانع و محدودیت­ها

• • • استفاده از روش­های غیر سنتی برای حل مشکلات

  

• عدم کفایت به اطلاعات موجود

– آفریدن چیزی منحصر به فرد(باقری یزدی، ۱۳۸۳: ۵۵).

مهارت تفکر نقادانه

تفکر انتقادی تفکری صحیح برای ارزیابی مسائل است. به عبارتی دیگر تفکر همراه با استدلال، مسئولیت، مهارت و هدف را تفکر انتقادی می­نامند. فرایندی که طی آن با بررسی افکار و عقاید خود و دیگران به درک بهتری از مسائل دست می­یابیم. تفکر نقادانه، توانایی تحلیل اطلاعات و تجارب است. آموزش این مهارت نوجوانان را قادر می­سازد تا در برخورد با ارزش­ها، فشارهای گروه و رسانه­های گروهی مقاومت کنند و از آسیب­های ناشی از آن­ها در امان باشند.

ویژگی افراد نقاد:

• • تفکر فعال

• • سئوال کردن هدفمند

• • ارزیابی اعتبار عقاید و افکار

• مشاهده موقعیت از دیدگاه­ های مختلف و بررسی نظرات دیگران(باقری یزدی، ۱۳۸۳: ۵۶).

مهارت توانایی برقراری ارتباط مؤثر

یکی از ضروریات زندگی اجتماعی برقراری ارتباط است. ارتباط عبارت است از فرایند ارسال و دریافت پیام. بر اساس این تعریف هر ارتباطی مستلزم حضور دو یا چند واحد اجتماعی است. هدف اصلی برقراری ارتباط، انتقال پیام است. هر گونه اشکال در انتقال پیام منجر به اختلال در ارتباط می­ شود. هر ارتباطی شامل دو عنصر اصلی، کلامی و غیر کلامی است. اجزای ارتباط عبارتند از: محتوای کلام، توجه به ابعاد فرهنگی و خرده فرهنگی، چگونگی شروع صحبت، نحوه جمله بندی، زمان­بندی ارتباط کلامی، ملاحظات موقعیتی، چگونگی جمع ­بندی و ختم ارتباط، تن صدا، آهنگ صدا و………. (موتابی و فتی. الف، ۱۳۸۵: ۲۱).

مهارت ایجاد و حفظ روابط بین فردی

روابط بین ­فردی مؤثر اهمیت بسزایی در ایجاد سلامت روانی، رشد شخصی، هویت­یابی، افزایش بهره ­وری شغلی، موفقیت، افزایش کیفیت زندگی، افزایش سازگاری و خودشکوفایی دارد. به منظور برقراری روابط بین فردی مؤثر کسب مهارت در چهار حوزه­، شناختن و حمایت یکدیگر، و حل تعارض­ها و مشکلات موجود در رابطه به شیوه­ای سازنده ضروری است. برای دست­یابی به مهارت در چهار حوزه فوق، شناختن و پذیرفتن تفاوت­های فردی نقطه شروع خوبی در روابط نزدیک است(فتی و موتابی. ب، ۱۳۸۵: ۳۳). برای برقراری روابط بین ­فردی مؤثر چهار حوزه مهارتی را باید فرا گرفت. این حوزه ها عبارتند از:

• • اعتماد کردن به یکدیگر

• • برقراری ارتباط روشن و عاری از ابهام

• • پذیرش و حمایت یکدیگر

• حل تعارض­ها و مشکلات موجود در رابطه به شیوه­ای سازنده(همان منبع: ۳۳).

مهارت خود آگاهی و همدلی

خودآگاهی از مهم­ترین مهارت­ های زندگی است که به فرد در شناخت خویشتن، خصوصیات، نیازها، خواسته ­ها و اهداف خود، یاری می­ نماید(محمدخانی، ۱۳۸۵: ۲۵). خودآگاهی، یعنی آگاهی یافتن و شناخت اجزایی همچون خصوصیات جسمانی، احساسات، افکار و باورها، ارزش­ها، اهداف، گفت­وگوی درونی، نقاط قوت و ضعف خود. آگاهی یافتن از خود و ویژگی­های آن یک مهارت است و واداشتن خویشتن به نگریستن به خود، اولین قدم جهت آشنایی نزدیک با جنبه­ های مثبت و منفی«خود» محسوب می­ شود(امامی نائینی. ب، ۱۳۸۷: ۱۷). ضعف در خودآگاهی، مشکلات روانی – اجتماعی مانند افسردگی، اضطراب و احساس حقارت و نظایر آن در فرد ایجاد می­ نماید. افرادی که دارای مهارت خودآگاهی هستند، احساسات خود را شناسایی ‌می‌کنند، بر نقاط ضعف و قدرت خودآگاه هستند، اهداف واقع بینانه­ای برای خود تعیین ‌می‌کنند و از ملاک­های ارزشمندی خودآگاه هستند. این افراد می ­توانند ارزش خود را در زندگی بیابند و هویت سالمی برای خود کسب نمایند. مهارت خودآگاهی از اجزای(مؤلفه­ های) متعددی تشکیل شده که عبارتند از:

• • شناخت احساسات

• • خودپنداره

• • عزت نفس

• احساس ارزش­مندی و هویت­یابی(محمد خانی، ۱۳۸۵: ۲۵).

مهارت همدلی

همدلی نوع خاصی از توجه داشتن به دیدگاه دیگری است. ‌به این معنا که فرد از طریق ادراک واکنش­های عاطفی دیگران، واکنش­هایی عاطفی از خود نشان می­دهد که به آن همدلی می­گویند(امامی نائینی، ۱۳۸۷: ۱۸). به منظور برقراری روابط همدلانه، فرد باید بتواند خود را به جای دیگران بگذارد، امور را از دیدگاه آنان ببیند و از خود بپرسد که اگر من جای او و در شرایط او بودم چه احساسی داشتم؟(فلاح زاده، ۱۳۸۸). همدلی به فرد این امکان را می­دهد که بتواند احساسات و حالات دیگران را بهتر بفهمد. در همدلی فرد از سطح خویش فراتر رفته و دیگران را عمیق­تر درک می­ نماید. برخی از موانع همدلی شامل انتقاد، برچسب زدن، نصیحت کردن و نظایر آن ‌می‌باشد. به منظور همدلی کردن با دیگران می­توانیم از فنونی مانند گوش دادن فعال، بازپردازی، انعکاس احساسات و غیره استفاده نماییم(محمد خانی، ۱۳۸۵: ۲۵).

مهارت مقابله با هیجان

واژه­ هیجان که با واژه­ های شور، احساس و عاطفه شباهت­های زیادی دارد، به معنای هر نوع برانگیختگی ذهن و بدن است. هیجانات، احساسات و عواطف بخشی از وجود ماست. ما تا زمانی­که زنده­ایم، نسبت به دنیای پیرامون خود حساس هستیم و از آن­ها تأثیر می­پذیریم. در واقع هیجان، احساس و عاطفه پدیده­هایی هستند که ما هر روز با انواع مختلفی از آن­ها درگیر می­شویم مانند عشق، غم، شادی، خشم و عصبانیت. همه آن­ها را احساس کرده­ایم، محتوای هیجان، احساس و عاطفه را تشکیل می­دهد(امامی نائینی. الف، ۱۳۸۷: ۱۸).

مهارت مدیریت خشم

این مهارت جزئی از مهارت مقابله با هیجان است. خشم واکنش طبیعی ارگانیسم نسبت به شرایطی است که فرد را دچار ناکامی ‌کرده‌است. خشم می ­تواند به صورت ضعیف یا شدید در فرد نمایان شود. برخی از علائم و نشانه­ های بروز خشم در فردی که دچار عصبانیت شده است به صورت افزایش ضربان قلب، افزایش فشار خون، گشاد شدن مردمک چشم و ….. ظاهر می­ شود. هر کس برای کنترل خشم باید قادر به شناسایی زود هنگام علائم خشم خود باشد. شیوه ­های مختلفی برای کنترل خشم معرفی شده است که عبارتند از: ایجاد تغییر در محیط، ترک موقعیت، مقابله با

افکار منفی، آرام سازی، حل مشکل و ابراز خشم به شیوه سازگارانه(موتابی و فتی. ب، ۱۳۸۵: ۲۱).

یادگیری مهارت کنترل خشم، به توانایی نحوه مدیریت و اداره هیجانات شدید به ویژه خشم اشاره دارد. می­دانیم که خشم و عصبانیت را نمی­ توان از زندگی حذف کرد ولی ‌می‌توان آن­ها را کنترل کرد. به عبارت دیگر ما حق داریم گاهی عصبانی شویم ولی حق نداریم رفتارهای پرخاشگرانه داشته باشیم. با یادگیری این مهارت می­آموزیم که چگونه به شیوه عملی عصبانیت خود را کاهش داده و جلوی رفتارهای پرخاشگرانه خود را بگیریم. به بیان دیگر یاد می­گیریم که به علائم اولیه ایجاد خشم در خود حساس شده و به محض بروز، آن­ها را تشخیص داده و پیش از شدت پیدا کردن به کنترل آن­ها بپردازیم(فلاح زاده، ۱۳۸۸).

۲-۱۲-۷ سکوت:
ویژگی مهم رادیو که همگان (دست اندرکاران رسانه و شنوندگان) را به خود جلب میکند، این است که رادیو رسانهای کور است. ما نمیتوانیم پیام های آن را ببینیم، این پیام ها تنها شامل صدا و سکوتند و از همین واقعیت منحصر به فرد رادیو است که تمامی دیگر کیفیت های متمایز آن- از جمله ماهیت زبان آن، طنزهایش و راه هایی که مخاطبانش از آن استفاده میکنند- حاصل میشود. برای دستیابی به دیدی شفاف تر نسبت به ویژگیهای رادیو، میتوان آن را با وسایل دیگر برقراری ارتباط، مقایسه کرد(کرایسل،۱۳۸۷).
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۲-۱۲-۸ موسیقی:
موسیقی در رادیو نظیر تلویزیون دو کارکرد عمده دارد، هم خودش به عنوان موسیقی گوش مینوازد(کنسرت ها، رستیال ها و نظایر آنها)، و هم به تنهایی و یا با همراهی کلمات و صداها، کارکردی فرعی و کمکی برای معنی بخشیدن به چیزی خارج از خود دارد.
کارکرد اول؛ یعنی لذت بردن از موسیقی به عنوان خود موسیقی، تولیدات اصلی رادیویی را تشکیل میدهد. بعضی از فرستنده های رادیویی فقط موسیقی، تولیدات اصلی رادیویی را تشکیل میدهد. بعضی از فرستنده های رادیویی فقط موسیقی تولید میکنند(همان). مرحوم خالقی در کتاب نظی به موسیقی مینوسید: “موسیقی صنعت ترکیب اصوات و صداهاست به طوری که خوشایند باشد و سبب لذت سامعه و انبساط و انقلاب روح گردد.” رادیو این امکان را به شنوندگانش میدهد که بدون دغدغه تصویری به موسیقی گوش کنند. ارائه موسیقی کمتر از دیگر برنامهها نظیر خبر، نمایش نامه ها، برنامههای سرگرمی و … درباره ماهیت و امکانات و یا عدم امکانات این رسانه روشنگری میکند؛
۲-۱۲-۹ کلمه ها:
کلمه ها از نظر خصوصیت و ویژگی، نمادین و سمبلیک هستند و همین نمادینه بودن آنهاست که پایه و اساس جذابیّت خلاق رادیویی را تشکیل میدهد، زیرا کلمه به عنوان یک علامت، نمیتواند شیء را نشان دهد. بنابراین شنونده باید آن را در ذهن خود تصویر کند، شکل دهد و یا خلق کند و بسازد. اما تفاوت مهمّی بین کلمههای نوشته شده یا چاپ شده، با کلمه هایی که از رادیو پخش میشود وجود دارد.
کلمههای رادیو اجباراً همیشه شفاهی و گفتاری هستند. اکنون باید به این نکته توجّه کرد که از لحاظ نشانه شناسی، کلمه در رادیو رمزدو- دویی^[۱۱]و یا دو رمز دارد: یکی خود کلمه که نماد و سمبل چیزی است که ارائه میشود و دیگری، صدایی که این کلمه را ادا میکند و شاخص شخص و یا خصلتها و ویژگیهای گوینده آن است، این واقعیت از همان ابتدا در تاریخ این رسانه، مشاهده و درباره آن مطالعه و تحقیق شده است(پییر^[۱۲]، ۱۹۳۱).
۲-۱۳ انواع برنامههای رادیویی
به طور کلی آنچه را که فرستنده رادیویی پخش و توسط گیرنده رادیویی شنیده میشود برنامه رادیویی گویند. به عبارت دیگر برنامه رادیویی مجموعهای است مرکب ازاصوات معنی دار متوازن منسجم؛ دربرگیرنده حداقل یک پیام پنهان یا اشکار که با توجه به فرهنگ جامعه خود برای جامعه زبانی یا جامعه معین آماری با مدتی ازپیش تعیین شده یا مقید به لحظه عرضه می شود.برنامه رادیویی را می توان به دو گروه عمده تقسیم کرد:
۲-۱۳-۲ برنامههای زنده:
در برنامههای زنده گفتاری را که گوینده اجرا میکند، موسیقی، گزارش، کارشناسی و غیره در همان لحظه عرضه از طریق فرستنده پخش میشود و به یاری گیرنده به گوش شنونده میرسد. این نوع برنامه معمولاً حالت خبر دهندگی دارد و محتوای آن را عمدتاً مطالب روزمره زندگی و مسائل و حوادث مطرح در لحظه و نهایتاً در روز تشکیل میدهد.
رادیوهایی که بیشتر به برنامههای زنده میپردازند، رادیوهای محلی هستند که منطقه ای محدود و مشخص با مسائل و معضلات مشابه را زیر پوشش خود میگیرند. به این ترتیب طرح مسائل عام و مشترک که گروه های کثیر و مناطق بسیار وسیعی را بر میگیرند، معمولاً در این نوع برنامه جایی ندارد(برخوردار،۱۳۷۱).
۲-۱۳-۳ برنامههای تولیدی:
عبارت است مجموعه ای از گفتار، موسیقی، نمایش، مصاحبه، گزارش و غیره که با طراحی و پیش بینی های لازم از قبل آماده و تدوین شده و بر روی نوار ضبط شده است. محتوای این نوع برنامهها معمولاً جنبه عمومی تری دارند و گروه های وسیع تری از جامعه را شامل میشوند.
برنامههای رادیویی را از لحاظ فرم و ترکیب می توان به دو گروه تقسیم کرد:

1. 1. برنامههای ساده:

برنامههای ساده رادیویی عموماً دارای متنی هستند که به وسیله اجرا کننده عرضه میشود. برنامههای ساده رادیویی گاه با موسیقی عرضه می شود. عمده ترین برنامههای ساده رادیویی را می توان به فرم های زیر دسته بندی کرد:

1. 1. گفتار ۲- سخنرانی ۳- میزگرد ۴- مصاحبه ۵- رپرتاژ و گزارش

1. 1. برنامههای ترکیبی:

برنامههای مرکب رادیویی، برنامههای هستند که مجموعه ای از فرمها مختلف رادیویی را به تناسب و در یک کل عرضه می کنند.
۲-۱۴ جمع بندی
رادیـو از دیـگـر وسـایـل ارتـبـاط جـمـعـى اسـت کـه به لحاظ برخوردارى از برخى ویژگى ها، به سهم خود در جهت دهى و تغییر افکار عمومى داراى نقش مى باشد. این رسانه در بـرقـرارى ارتـباط نزدیک تر بین افراد و جوامع ، نقش مهمّى را ایفا مى کند. اهمیت رادیو بیشتر از خصیصه کلامى بودن آن ناشى شده است ؛ زیرا جوامعى که در آن فرهنگ شفاهى حاکم بوده و مـردم نـسـبت به استفاده از رسانه هاى مکتوب مانند مطبوعات کمتر از خود رغبت نشان داده و بیشتر بـه رسـانـه هاى شنیدارى مثل رادیو و دیدارى مانند تلویزیون و سینما گرایش دارند، رادیو و تلویزیون مخاطبین بیشترى دارند.
بـه ایـن تـرتـیـب ، جـوامع انسانى ساعاتى از شبانه روز وقت خود را در اختیار پیام هاى رادیو قـرار مـى دهند و بدین وسیله افکار عمومى از رادیو تاءثیر مى پذیرد. برخى از ویژگى هاى رادیـو، عـلاوه بـر کـلامـى بـودن، سـهـولتِ انـتـقـال پـیـام، سـرعـت انـتـقـال پـیـام و وسـعـت شعاع پیام مى باشد و این سه ویژگى یعنى سهولت، سرعت و وسعت شـعـاع پـیـام مـوجـب گـشـتـه تـا رادیـو بـه عـنـوان رسـانـه اى مـمـتـاز مـطـرح بـاشـد. به همین دلیـل رادیـو در ردیـف (وسایل خبرى توده گیر) قرار گرفته است . به این ترتیب ، ملاحظه مىکنیم ، اخبار حوادث و رویدادها قبل از آن که به وسیله رسانه هاى مکتوبى همچون روزنامه ها در اختیار شهروندان قرار بگیرد، با سرعت در شعاعى وسیع از طریق امواج رادیوها نه تنها در سطح کشور، بلکه در پهنه قاره ها پخش و منتشر مى گردد.
رادیـو، نوعى وسیله ارتباط جمعى است که در هر وضعیتى مى تواند با انسان همراه باشد. به عـنـوان مـثـال، در مـنـزل، مـحـل کـار، هـنـگـام رانندگى، در حین سفر و… از قابلیت پیام رسانى برخوردار است . همچنین، استفاده از رادیو مستلزم داشتن سطح معیّنى از آموزش و تحصیلات نیست و افراد با سواد و کسانى که فاقد تحصیلات هستند، همه از این وسیله استفاده مى کنند به همین لحـاظ، رادیـو از جـمـله رسـانـههـایـى مـحـسـوب مـى گـردد کـه در افـکـار عـمـومـى تـاثـیـر دارد.
۲-۱۵ مروری بر مطالعات پیشین
در زمینه هنر ارزشمند کتاب، کتابخوانی و ترویج کتابخوانی تحقیقات و مکتوبات زیادی در دسترس نیست و متاسفانه به این امر کمتر توجه شده است. در زمینه کتاب، کتابخوانی و ترویج کتابخوانی در رادیو تحقیقاتی صورت نگرفته است ولی در خصوص کتاب، کتابخوانی و ترویج کتابخوانی به این امر در برنامههای رادیویی پرداخته اند. در این پایان نامه به کتابخانه ملی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات، ایران داک، دانشگاه تهران و دانشکده صدا و سیما مراجعه شده و همچنین از کلید واژه های کتاب، کتابخوانی، ترویج کتابخوانی و مطالعه استفاده شده است.
۲-۱۵-۱ پژوهشهای انجام شده در داخل کشور
صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران(۱۳۷۶) در پژوهشی با عنوان «نظر سنجی از اساتید دانشگاه های تهران درباره کتاب و کتابخوانی» به این نتیجه رسید که ضعف فرهنگ کتاب و کتابخوانی امروزه به صورت یکی از مسائل جامعه درآورده است. مردم کمتر مطالعه می‌کنند و بیشتر اطلاعات خود را از رادیو، تلویزیون و اطرافیان بدست می‌آورند. از طرف دیگر بیشتر افراد، حتی دانش‌آموزان با دانشجویان و اساتید اوقات فارغتشان را با سرگرمی‌های دیگری طی می‌کنند. این بررسی در فرصت کوتاه قبل از دهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران انجام شد. هدف از این بررسی دستیابی به میزان مطالعه و اهمیت کتاب و کتابخوانی در جامعه می‌باشد. نتایج حاصل از این گزارش نشان می‌دهد که: ۴۰/۹۶ درصد اساتید میزان مطالعه خود را بین ۳۰۴ ساعت اعلام کرده‌اند و ۱/۵ از اساتید بین ۱۱-۱۲ ساعت مطالعه دارند. ۷۱/۱ از اساتید اظهار کرده‌اند که کتابخانه‌های غیرتخصصی خود را مطالعه می‌کنند. به نظر عده زیادی از اساتید (۳۵/۷)، مطالعه نکردن افراد ریشه در مشکلات زندگی و گرانی کتاب و به طور کلی مشکلات اقتصادی دارد. دومین علت برای مطالعه نکردن افراد عدم توجه به مسائل فرهنگی عنوان شده است (۱/۶۱ درصد). عدم انگیزه برای مطالعه نیز علت دیگر مطالعه نکردن می‌باشد که به آن اشاره کرده‌اند (۶/۲۰).
رحمانی (۱۳۸۲) در پژوهشی با عنوان «بررسی تعداد مقالات و گزارش‌های منتشرشده درباره کتاب و کتابخوانی در سال‌های ۱۳۷۴ و ۱۳۷۵ و تطبیق آنها با موارد مشابه در سالهای ۱۳۷۶ و ۱۳۷۷» به بررسی انتشار مقالات و گزارش‌های مرتبط با کتاب، کتابخانه، فرهنگ کتابخوانی، نقد کتاب در روزنامه‌های ایران، اطلاعات، جمهوری اسلامی و همشهری و شمارگان کتاب‌های منتشرشده در سال‌های ۱۳۷۵-۱۳۷۴ و مقایسه آن با موارد مشابه در سال های ۱۳۷۷-۱۳۷۶ پرداخت. هدف پژوهش پاسخ به این سؤال بود که چه اندازه در کنار سیاست‌های مختلف و در کنار دیگر عوامل اجتماعی به نقش کتاب و کتابخوانی که یکی از شاخص‌های مهم رشد فرهنگی است اهمیت داده شده است. نتایج پژوهش نشان داد، در دومین دوره مورد بررسی فعالیت‌های مربوط به گزارش‌ها و معرفی و نقد کتاب رشد بیشتری داشته اما تعداد مقالات در دوره اول بیشتر بوده است. روزنامه‌هایی که بیشترین فعالیت را در این زمینه داشته‌اند به ترتیب روزنامه‌های اطلاعات و ایران بوده‌اند.
ذوالقدری (۱۳۸۸) در پژوهشی با عنوان «تحلیل محتوای رمان‌های چاپ اول سال ۱۳۸۶ از نظر مفاهیم کتاب، کتابخوانی و کتابخانه» به این نتیجه رسید که در کمتر از ۵۰ درصد رمان‌ها به مفاهیم مورد پژوهش او پرداخته شده است. به علاوه، میزان به کار گیری واژه کتابخانه از دو واژه کتاب و کتابخوانی کمتر است. همچنین یافته‌های پژوهش نشان داد که در رمان‌ها به موضوع‌های مرمت و نگهداری کتاب، کتابخانه کودک و کتابخانه الکترونیکی یا توجه نشده یا بسیار کم پرداخته شده است.
حسن وند(۱۳۸۹) در پایان‌نامه خود با عنوان « بررسی جایگاه و اهمیت کتاب و کتاب خوانی در قرآن و حدیث» به این نتیجه رسید که مطالعه، کتابخوانی، و تحصیل علم و دانش از فرایض بسیار مؤکد در دین مبین اسلام و قرآن کریم بوده و لفظ کتاب به اشکال مختلف تکرار شده است علاوه بر آن، واژه علم حتی بسیار بیشتر از خود کتاب مورد تأکید قرار گرفته است سازنده است. موضوع کتاب و کتابخوانی از دیدگاه قرآن بسیار مهم بوده و بر آن تأکید فراوان شده است. همچنین، در احادیث و روایات و گفتار دانشمندان و حکما به این امر مهم با تأکید زیاد توصیه شده است.
یزدیان (۱۳۸۹) در پایان‌نامه خود با عنوان «تحلیل محتوای مقالات مجلات تخصصی کتابداران و اطلا‌ع‌رسانی درباره ترویج کتابخوانی و کتابخانه‌های کودکان از سال ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۷ به بررسی تعداد کل مقالات منتشرشده توسط نشریات تخصصی کتابداران و اطلاع‌رسانی نشان داده که ۱۴۲۹ عنوان مقاله در طی سال‌های پژوهش در این نشریات منتشر شده که ۵۲ عنوان از مقالات (۳/۶درصد) به موضوع ترویج کتابخوانی و ۲۷ عنوان از مقالات (۱/۸درصد) به موضوع کتابخانه‌های کودکان پرداخته‌اند که از این بین ۷۵ مقاله (۹۴/۹ درصد) تألیف و ۴ مقاله (۵/۱درصد) ترجمه است. از مجموع مقالات مرتبط با مقوله‌های کتابخوانی و کتابخانه‌های کودکان در نشریات تخصصی حوزه کتابداری و اطلاع رسانی ۳۷ مقاله (۴۶/۸درصد) پژوهشی، ۲۱ مقاله (۲۶/۶درصد) تحلیلی، ۲ مقاله (۲/۵درصد) مروری و ۱۹ مقاله (۲۴/۱ درصد) گردآوری می‌باشد.
رحمانی(۱۳۹۱) در پایان نامه خود با عنوان « تحلیل محتوای روزنامه های کثیرالانتشار مورد بررسی در دوره های هشتم و نهم ریاست جمهوری ایران (سال های ۱۳۸۰– ۱۳۸۸) در مورد موضوع های کتاب و کتاب خوانی» این پژوهش با بهره گرفتن از روش تحلیل محتوا انجام گرفته است. جامعه آماری مورد مطالعه شامل روزنامه های کثیرالانتشار اطلاعات، ایران، جمهوری اسلامی، کیهان و همشهری (جمعاً ۴۵۹ ماه)، ۱۴۷۶۱ مورد است که در دوره هشتم از ۶۳۲۴ شماره روزنامه و در دوره نهم از ۵۷۳۰ شماره روزنامه استخراج شده است. نتایج پژوهش نشان داد که تعداد کل مقاله های منتشر شده در سال های مورد نظر پژوهش در روزنامه های مورد بررسی ۱۵۳ عنوان بوده است که ۹۴ عنوان مقاله مربوط به دوره هشتم و ۴۱ عنوان مقاله مربوط به دوره نهم است. از تعداد ۵۹۶۱ گزارش مرتبط با کتاب و کتابخوانی، ۲۹۶۴ گزارش مربوط به دوره هشتم و ۲۷۲۷ گزارش مربوط به دوره نهم است. هم چنین تعداد کل معرفی های مرتبط با کتاب و کتاب خوانی ۷۷۵۰ مورد بوده است که ۴۳۳۰ معرفی مربوط به دوره هشتم و ۳۴۲۰ مورد مربوط به دوره نهم است. تعداد کل نقدهای مرتبط با کتاب و کتابخوانی ۱۱۸۵ مورد است که ۷۵۰ نقد مربوط به دوره هشتم و ۴۳۵ مورد نقد مربوط به دوره نهم است. هم چنین تعداد ۷۳ مقاله در دوره هشتم و ۳۳ عنوان مقاله در دوره نهم دارای واژه های موجود در سیاهه وارسی بوده اند.
۲-۱۵-۲ پژوهشهای انجام شده در خارج از کشور
در بین پژوهش‌هایی که در این زمینه در خارج انجام شده است؛ سینگ^[۱۳] (۱۹۸۴) مقاله‌ای با عنوان «تحلیل مقالات نشریات کتابداری و اطلاع‌رسانی هند در فاصله‌ سالهای ۱۹۸۲-۱۹۷۱»‌ ارائه داد. در این پژوهش، ۲۰۳۴ مقاله کتابداری و اطلاع‌رسانی از ۱۹ نشره کتابداری هسته انتخاب شدند. یافته‌ها نشان داد که بیشترین تعداد مقاله (۵۴۶عنوان) در زمینه موضوع خدمات کتابداری و اطلاع‌رسانی موجود داشت. دکومانتاسیون در ردیف دوم و انواع کتابخانه‌ها در ردیف سوم قرار داشت. سینگ به این نتیجه رسید که شکاف بزرگی بین موضوعات ردیف اول و موضوع‌هایی چون حقوق کتابداری و اشتراک کتابخانه‌ها وجود دارد که باید به آنها توجه شود.
کوپلان^[۱۴] (۱۹۹۱)، پژوهشی بر روی تحقیقات کتابداری و اطلاع‌رسانی انجام داد. او به بررسی ۶۳۲مقاله در ۳۰ عنوان نشریه ادواری هسته کتابداری و اطلاع‌رسانی پرداخت. از ۶۳۲ مقاله، ۸/۵۶ درصد مقالات پژوهشی و ۲/۴۳ درصد غیرپژوهشی بودند. از مقالات پژوهشی کمترین تعداد (۸مقاله) در زمینه تاریخ کتابداری و بیشترین تعداد (۹۴مقاله) در زمینه ذخیره و بازیابی اطلاعات و ۹۱ مقاله پژوهشی در زمینه خدمات کتابداری و اطلاع‌رسانی بود.
ژارولین و واکاری^[۱۵] (۱۹۹۳) پژوهشی با عنوان «ارزیابی کتابدای و اطلاع‌رسانی در سال ۱۹۸۵-۱۹۶۵: تحلیل محتوای مقالات نشریات کتابداری» انجام دادند. هدف تعیین پراکندگی موضوعی مقالات و تعیین روش‌های تحقیق به کار برده شده در آنها بود. جامعه مورد مطالعه ۱۴۲، ۳۵۹ و ۴۴۹ مقاله پژوهشی منتشر شده در نشریات هسته بود که به ترتیب در سالهای ۱۹۶۵، ۱۹۷۵ و ۱۹۸۵ به چاپ رسیده بودند. یافته‌ها نشان داد که ۶درصد از کل مقالات به روش‌های تحقیق اختصاص یافته، ۸ درصد به جست‌وجوی اطلاعات، ۷درصد به ارتباطات پرداخته بودند. بیشترین مقالات تولید شده به موضوع خدمات کتابداری و اطلاع‌رسانی و ذخیره و بازیابی به ترتیب با ۳۰ درصد و ۲۵ درصد اختصاص داشت.
کاجبرگ^[۱۶] (۱۹۹۶) در «بررسی گرایش موضوعی مقالات منتشر شده در حوزه کتابداری و اطلاع‌رسانی دانمارک طی سال‌های ۱۹۸۶-۱۹۵۷» به این نتجیه دست یافت که گرایش موضوعی بیشتر مقالات مربوط به مباحث و فعالیت‌های سنتی کتابداری بوده و توجه به ابعاد نظری، ابزارها و رفتارها و فرایندهای اطلاع‌رسانی اندک بوده است.
یونتار و یالوی^[۱۷] (۲۰۰۰) در پژوهشی درباره تحلیل محتوای مقالات مجلات کتابداری و اطلاع‌رسانی در سالهای ۱۹۵۲ و ۱۹۹۴ به این نتیجه رسید که مقوله‌هایی چون «فن‌آوری» و «استفاده و خدمات» ویترین سه مقالات را به خود اختصاص داده‌اند.
کوفوگیاناکیس و سلاتر^[۱۸] (۲۰۰۴) تحقیقی با عنوان «تحلیل محتوای تحقیقات کتابداری» انجام دادند. هدف این مطالعه تحلیل محتوای نشریات سال ۲۰۰۱ کتابداری و اطلاع‌رسانی بود. جامعه پژوهش شال ۲۶۶۴ مقاله از ۱۰۷ نشریه کتابداری بود. نتایج نشان داد که ۳/۳۰ درصد مقالات پژوهشی بودند. در رده‌بندی موضوعی مقالات، هفت مقوله وجود داشت که به ترتیب از بیشترین تعداد به کمترین به این صورت بودند: دسترسی و بازیابی اطلاعات، مجموعه‌سازی، مدیریت، آموزش، مرجع، تاریخ کتابخانه‌ها، حرفه کتابداری.
۲-۱۵-۳ جمع بندی پیشینه پژوهش
در پژوهش‌هایی که اجمالی از آنها در پیشینه‌ها آمده است فقط رحمانی (۱۳۸۲) به موضوع کتابخوانی در روزنامه‌ها پرداخته است و ذوالقدری (۱۳۸۸) به موضوع کتاب و کتابخوانی در رمان‌های تألیفی توجه نموده است و حسن وند(۱۳۸۹) در پایان‌نامه خود به موضوع بررسی جایگاه و اهمیت کتاب و کتاب خوانی در قرآن و حدیث پرداخته است و رحمانی (۱۳۹۱) در پایان نامه خود به موضوع کتاب و کتابخوانی در روزنامه های کثیرالانتشار پرداخته است و همچنین در سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران(۱۳۷۶) در پژوهشی با موضوع نظر سنجی از اساتید دانشگاههای تهران درباره کتاب و کتابخوانی توجه نموده اند.
در پیشینه‌های خارجی به تحلیل محتوای مقالات مجلات کتابداری بین از انواع آن در مجلات داخلی پرداخته شده است، مانند سینگ (۱۹۸۴)، کوپلان (۱۹۹۱)، ژارولین و واکاری (۱۹۹۳) و کوفوگیاناکیس و سلاتر (۲۰۰۴)؛ ولی اغلب آنها به طور کل به گرایش‌های موضوعی مقالات مندرج در نشریات کتابدرای پرداخته و به طور ویژه به موضوع این پژوهش نپرداخته‌اند. بنابراین به روش تحلیل محتوا روی منابع مثل روزنامهها و منابع دیگر انجام شده است ولی در مورد برنامههای رادیویی تا کنون کاری انجام نشده است.
فصل سوم
روششناسی پژوهش
۳-۱ مقدمه
از ارکان اصلی هر تحقیق یا اتخاذ هر تصمیمی، جمع آوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل صحیح آن است. نخستین گام پس از تعیین مسئله تحقیق و انتخاب عنوان، انتخاب “راهبرد پژوهش” است. در واقع پرسش اساسی در این مرحله این است که اکنون برای پاسخ به پرسش ها از چه روشی باید استفاده نمود؟
در تحقیقات مختلف، متناسب با موضوع تحقیق روش های مختلفی مورد استفاده قرار می گیرد.
در این فصل به تشریح روش های مورد استفاده در پژوهش پرداخته شده است. در ابتدا روش پژوهش بررسی خواهد شد. پس از آن جامعه آماری پژوهش معرفی می گردد. سپس درباره ابزار و روش گردآوری اطلاعات توضیح داده می‌شود. در انتها به روش تجزیه و تحلیل اطلاعات پرداخته خواهد شد.