وجود تاکید بر تولید

همبستگی

۳۶۳/۰

سطح معناداری

۰۰۰/۰

حجم نمونه

۹۷

جدول بالا نشان می‌دهد که همبستگی بین وجود تاکید بر تولید و ایجاد رفتارشهروندی سازمانی برابر با ۳۶۳/۰ می‌باشد و با توجه به سطح معناداری برآورد شده که برابر ۰۰۰/۰ می‌باشد و در سطح اطمینان ۹۵/۰ درصد می‌توان ادعا کرد که فرض صفر رد و نقیض آن تأیید می‌گردد، یعنی فرض پذیرفته می‌شود. درنتیجه بین وجود تاکید بر تولید و ایجاد رفتارشهروندی سازمانی رابطه معناداری وجود دارد.
۴-۳-۹ آزمون فرضیه اصلی پژوهش
فرضیه اصلی به بررسی رابطه جوسازمانی و رفتار شهروندی سازمانی می‌پردازد که به منظور آزمون، این فرضیه به صورت فرضیه‌های آماری، (نشان دهنده ادعا) و (نشان دهنده نقیض ادعا) تبدیل می‌شود.
: جوسازمانی و رفتار شهروندی سازمانی رابطه معناداری وجود ندارد.
: جوسازمانی و رفتار شهروندی سازمانی رابطه معناداری وجود دارد.
نقیض ادعا ۰=
ادعا
برای بررسی این فرضیه از سؤالات ۱ تا ۳۲ پرسشنامه برای جو سازمانی و سوالات ۱ تا ۱۶ برای رفتار شهروندی سازمانی استفاده گردیده است و این فرضیه با بهره گرفتن از آزمون همبستگی پیرسون مورد آزمون قرار گرفته است. نتایج حاصل از این بررسی در جدول ۴-۱۱ نشان داده شده است.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

جدول ۴-۱۱: نتایج حاصل از آزمون همبستگی پیرسون برای فرضیه‌ی اصلی

متغیر

رفتار شهروندی سازمانی

فرضیه‌ی اصلی

جو سازمانی

همبستگی

^**۳۱۲/۰

سطح معناداری

۰۰۰/۰

حجم نمونه

۹۷

جدول بالا نشان می‌دهد که جوسازمانی و رفتار شهروندی سازمانی برابر با ۳۱۲/۰ می‌باشد و با توجه به سطح معناداری برآورد شده که برابر ۰۰۰/۰ می‌باشد و در سطح اطمینان ۰.۹۵ درصد می‌توان ادعا کرد که فرض صفر رد و نقیض آن تأیید می‌گردد، یعنی فرض پذیرفته می‌شود. درنتیجه جوسازمانی و رفتار شهروندی سازمانی رابطه معناداری وجود دارد. یعنی جو سازمانی در ایجاد و ارتقاء رفتار شهروندی سازمانی اهمیت بسزایی دارد و با ارتقاء جو سازمانی ، رفتار شهروندی سازمانی نیز ارتقاء می‌یابد.
روحیه گروهی بالا، مزاحمت نسبتا پایین، علاقمندی بالا، صمیمیت متوسط، ملاحظه گری نسبتا پایین، فاصله گیری نسبتا زیاد، نفوذ و پویایی کم و تاکید بر تولید زیاد چهار فاکتور مربوط به کارکنان بیانگر جو باز و وضعیت نسبتا مطلوب جو سازمانی است.
فصل پنجم
نتیجه گیری و پیشنهادات

وقتی سالکی به توبه خود ببالد مانع تکامل اوست «ثم النظر الی التوبه و السکون الیها و الا دالال بها» (مکی، ۱۹۹۵، ص۳۸۵) «چه بسا تائبی که عجب او را فاسد نمود و چه بسا هلاکت از خودبینی باشد» (مجلسی، بی تا، ج ۷۲، ص ۳۲۱).
«اذا قُلت ما اَذنبت قالت مجیبه
حیاتک ذنب لا یقاس به ذنب
چون به او گفتم چه گناهی کرده ام به من گفت وجود تو گناهی است که از هر گناهی بزرگ تراست» (هجویری،۱۳۸۴،ص۴۳۳).
شبی داود علیه السلام زبور را تلاوت می کرد و به عجب گرفتار شد قورباغه ای به او گفت: «ای داود از بیداری شبی تعجب می کنی در حالی که چهل سال است من زیر این سنگ به یاد خدا هستم و ذکر خدا می گویم»
در حدیث آمده است گناهی که تو را ناراحت می کند بهتر از کار نیکی است که تو را به عجب آلوده کند «سیئه تسوءک
خیرعندالله من حسَنَه تعجبک» (مجلسی، بی تا، ج۷۲، ص۳۱۶) توبه، از بزرگترین عبادات خداست ولی باید از آفت عجب محفوظ باشد.
۳ـ ۴ـ ۱۲ توبه ناقص
مرتبه دیگر آن است که تائب از برخی گناهان توبه کند و از برخی دیگر به جهتی توبه نکند مثلاً به گمان خود چون غیبت چیز مهمی نیست و مردم آن را انجام می دهند، از آن توبه نمی کند امّا از زنا توبه کند ؛ این ناشی از جهل به موضوع است.
در قرآن کریم می خوانیم: «افتؤمنون ببعض الکتاب و تکفرون ببعض» (بقره، ۸۵)آیا به بعضی ازدستورات کتاب خدا ایمان می آورید وبه بعضی کافر می شوید؟
۳ـ ۴ـ ۱۳توبه از کوتاهی در عمل به وظیفه
توبه ازکوتاهی در شناخت و عمل به وظیفه بندگی است (فتکون توبته بعد ذلک من تقصیره عن القیام بحقیقه مشاهدته و یکون استغفاره لما ضعف قلبه و نقض همه عن معاینه مشاهده لعلو مقامه و دوام فریده و اعلامه (مکی، ۱۹۹۵، ص ۳۸۵).
۳ـ ۴ـ ۱۴ مراتب توبه از دیدگاه ابوطالب مکی
ابوطالب مکی مراتب توبه را چنین تبیین می نماید:
۳ـ ۴ـ ۱۴–۱گروه های چهارگانه مردم:
«مردم چهار گروه هستند اول کسانی که از گناه توبه می کنند؛ در توبه و انابه ایستادگی دارند؛ معصوم هستند که هیچ وقت به گناه برنگردند؛ اینها صاحبان نفس مطمئنه اند.
دسته دیگر مؤمنانی هستند که صاحب نفس لوامه اند که بدون قصد گناه می کنند
دسته دیگر گروهی هستند که گاهی گناه می کنند و گاهی توبه می کنند و از گناه محزون می شوند؛ خدا را طاعت می کنند؛توبه را به تأخیر می افکنند؛ قصد ایستادگی در مقابل گناه را دارد؛ مقامات تائبان را دوست دارد؛ قلبش به مقامات صدیقین شاد است .
در حالی که وقت آن نیامده و به آن مقام نرسیده است ؛به سبب آن که هوای نفس محرک اوست. عادت او را به سمت گناه سوق می دهد و غفلت او را فرا می گیرد ؛ در این میان توبه می کند و دوباره رجوع به گناه می کند، توبه را به تأخیر می افکند.
امید است به سبب اعمال خوب و پوشاندن کارهای بد عاقبت او نیک باشد، یا از تکرار گناهانش انتظار می رود که عاقبت او شر باشد.
نفس او مسوله است و از جمله ی کسانی است که عمل صالح و طالح را با هم انجام داده اند. هوای نفس بر او غالب است و اهل شقاوت است و یا خداوند با نظر رحمت خود به او نگاه می کند و نواقص او را جبران می نماید و ملحق به منازل مقربین می شود.
و نفر چهارم که بدترین بندگان است نکبت آنها را خواهد گرفت؛ کمترین بخشش از جانب خدا به آنها می رسد؛ آن بنده ای است که مکرر گناهانی مانند هم یا بزرگتر از دیگری انجام می دهد؛ تا آنجا که می تواند گناه می کند و در فکر آن نیست که از گناه دست بردارد؛یا با حسن ظن خود به وعده و پاداش الهی امیدوار باشد و برای امان از خشم خدا، هراسان نیست.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

باید گفت: توبه نهایت ندارد» (همان، ص۳۹۰)؛«و لا نهایه لتوبه العارف و لا لغایه وصفه» ؛ « هر حال و مقامی، مشاهده و مکاشفهای، توبۀ جداگانه دارد «لکل مقام توبه و لکل مشاهده و مکاشفه توبه» (همان ،ص۳۸۵).
۳ـ ۴ـ ۱۵ توبه از هر عملی بدون توجه به خدا
و حضرت امام سجاد (ع) از هر لذت، آسایش، شادی وکاری که بدون توجه به خدا و انس با او باشد توبه
می کنند.
«واستغفرک من کلّ لذه بغیر ذکرک ومن کلّ راحه بغیر انسک ومن کل سرور بغیر قربک و من کلّ شغل بغیر طاعتک» (مشکینی، ۱۳۷۴، ص۱۸۹).
نتیجه این که توبه باید در سراسر زندگی ما حضوری گسترده داشته باشد ومراتب توبه محدود نیست.
۳ـ ۵ حقیقت توبه
از دیدگاه عرفا حقیقت توبه عبارت است از:
۳ـ ۵ـ ۱فراموشی گناه
هر چیزی حقیقتی دارد و حقیقت توبه نیز یادگناه و یا فراموشی آن است. «حقیقه التوبه ان تنصب ذنبک بین عینیک و قال آخر حقیقه التوبه ان تنسی ذنبک» (مکی،۱۹۹۵، ص۳۶۸).
حقیقت توبه، بسته به مقامات عرفانی سالک ، متفاوت است.
بعضی محبوبشان خداست ودر پیشگاه محبوب، یادگناه پسندیده نیست.
«توبه آن باشد که گناه را فراموش کنی از آنچه تائب محب بود و محب اندر مشاهدت بود و اندر مشاهدت ذکر جفا، جفا باشد (هجویری، ۱۳۸۴، ص۴۳۲).
اگر سالک متوجه افعال وصفات خود باشد، نباید گناه را فراموش کند و اگر توجه به حقّ داشته باشدیاد گناه شرک است.
«آن که تائب را به خود قائم گوید، نسیان ذنب وی را غفلت داند و آن که به حق قائم گوید، ذکر ذنب وی را شرک نماید (همان جا).
«اگر تائب، باقی الصفه باشد عقده اسرارش حل نگشته باشد و چون فانی الصفه باشد، ذکر صفت و را درست نیاید؛ موسی علیه السلام گفت: «تبت الیک» (اعراف ۱۴) در حال بقای صفت و رسول صلی الله علیه گفت: «لا
احصی ثناء علیک» در حال فنای صفت و تائب را باید که از خود خود یاد نیاید ؛گناهش چگونه یاد آید و به حقیقت یاد گناه، گناه بود (همان، ص ۴۳۳).
نباید گناهان فراموش شود؛ زیراممکن است گناهان راناچیز بدانیم.
«و نیز شاید که معنی فراموش ناکردن، آن باشد که فراموش کردن، سبک داشتن گناه است و سبک داشتن گناه مخاطره زوال ایمان بار آرد از بیم زوال ایمان، گناه را فراموش نکند» (مستملی بخاری، ص ۱۲۱۱).
لذت یاد گناه ، خودش گناهی دیگر است.
«فراموش کردن گناه آن باشد که حلاوت آن گناه از دل تو بیرون رود که او را در سر تو اثر نماند تا چنان گردی که گویی هرگز آن گناه نکرده ای(همان جا).
۳ـ ۵ـ ۲توبه و بازگشت
حقیقت توبه، بازگشت است؛علل بازگشت ترس از عذاب ،تعظیم،قرب وشایستگی ساحت ا قدس الهی است.
«توبه حقیقت رجوع آمد لکن صفت رجوع مختلف است به مقدار احوال و مقامات، عام را از جفا به عذر بازگشتن بیم عقوبت را و خاص را از افعال خویش تبرا کردن و به دیدار منت بازگشتن تعظیم مخدوم را و خاص خاص را از کل کونین بازگشتن و عجز و فنا و عدم ایشان را دیدن مکون کَون را» (همان، ۱۲۰۹).
«حقیقت توبه این است که انسان از راهی که به سوی خدا نیست برگردد و طریقی را طی کند که به خدا نزدیکش سازد (غزالی، ۱۳۷۰، ص۱۸۵).
۳ـ ۵ـ ۳ پشیمانی و حسرت
حقیقت توبه پشیمانی است که در دل پدید آید دردی که از درون سینه سر بر زند آتش خجل در دل گرفته آب حسرت از دیده فرو ریزد نه بینی شاخی که در یک سر آن آتش زنی از آن دیگر سر، ز آب قطره قطره می چکد (میبدی، ج۴، ص۹۷).
«حقیقت آن پشیمانی از کار زشت و عزم بر ترک آن است» (طبرسی، ۱۳۵۱، ص ۷۰).
نتیجه این که حقیقت توبه، نسبت به مقام تائب متفاوت است؛ گروهی از ترس جهنم توبه می کنند ودسته ای به طمعِ بهشت ؛ عده ای نیز به این جهت که خدا را دوست دارند و او را شایستۀ عبادت می دانند، توبه می کنند.
۳ـ ۶ اسرار توبه:
از نظر خواجه اسرار و بواطن توبه سه قسم است:

۳۳٫۶۶۵۶۵

Max

۶۱٫۴۹۷۳۵

۶۰٫۳۶۶۶۱

۴۲٫۲۵۷۶۲

در شبکه ۷۰ باسه، تعداد متغیرهای تصمیم‌گیرنده نسبت به شبکه ۳۳ باسه افزایش می‌‌یابد. درنتیجه یافته‌های قبلی بطور محسوس تری قابل مشاهده خواهد بود. همانگونه که در جدول بالا مشاهده می‌شود، در این حالات الگوریتم ژنتیک نتایج بسیار ضعیفی را بدست آورده است. الگوریتم PSO نسبت به ژنتیک عملکرد بهتری داشته، اما نتایج این الگوریتم نیز ضعیف بوده است. مقادیر جدول بخوبی قابلیت بالای الگوریتم ترکیبی ارائه شده را نسبت به دو الگوریتم دیگر نشان می‌دهد. مقدار متوسط، انحراف معیار، بهترین و بدترین مقدار برای این الگوریتم نسبت به دو الگوریتم دیگر تفاوت محسوسی دارد.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

نحوه‌ی همگرایی این سه الگوریتم در حالت حضور تولیدات پراکنده نیز در شکل‌های زیر ترسیم شده است.

شکل ۵-۵ : بهبود تلفات توان شبکه ۳۳ باسه با حضور تولیدات پراکنده برحسب تعداد تکرار در الگوریتم‌های مختلف

شکل ۵-۶ : بهبود تلفات توان شبکه ۷۰ باسه با حضور تولیدات پراکنده برحسب تعداد تکرار در الگوریتم‌های مختلف
شکل‌های بالا نشان دهنده‌ی همگرایی پیش‌ از موعد الگوریتم PSO ، و نیز سرعت و قابلیت پایین الگوریتم ژنتیک می‌باشد. الگوریتم ترکیبی ارائه شده، در تکرارهای ابتدایی نتایج ضعیف‌تری داشته، اما جستجوی بهتری در فضای حل مسئله انجام داده ، و در ادامه به پاسخ مطلوط همگرا شده است.
با درنظر گرفتن مباحث مطرح شده، بطور کلی می‌توان گفت :

• الگوریتم ژنتیک در مسائل باینری توانایی مناسبی از خود نشان می‌دهد، در نتیجه در حالت عدم حضور تولیدات پراکنده، پاسخ‌های بسیار مطلوبی بدست آورده است.

• الگوریتم PSO بدلیل همگرایی پیش از موعد خود، در بسیاری از حالات پاسخ مطلوب را بدست نخواهد آورد.

• الگوریتم ترکیبی ارائه شده، با تقسیم فضای جستجو قابلیت سرچ بهتری پیدا نموده، و در تمامی حالات ذکر شده پاسخ‌های نسبتا مطلوبی را بدست آورده است.

پروفیل ولتاژ
در این بخش پروفیل ولتاژ برای حالات گوناگون ذکر شده، ترسیم گردیده است. این شکل‌ها برای هردو شبکه و درحالات عدم حضور و حضور تولیدات پراکنده ترسیم شده است.

شکل ۵-۷ : پروفیل ولتاژ شبکه ۳۳ باسه درحالت عدم حضور تولیدات پراکنده

شکل ۵-۸ : پروفیل ولتاژ شبکه ۳۳ باسه درحالت حضور تولیدات پراکنده

شکل ۵-۹ : پروفیل ولتاژ شبکه ۷۰ باسه درحالت عدم حضور تولیدات پراکنده

شکل ۵-۱۰ : پروفیل ولتاژ شبکه ۷۰ باسه درحالت حضور تولیدات پراکنده
همانگونه که مشاهده می‌شود، وضعیت پروفیل ولتاژ شبکه در حالات بهینه نسبت به حالات مبنا بهبود محسوسی یافته است. در حالت حضور تولیدات پراکنده نیز نسبت به عدم حضور این تولیدات بهبود وضعیت ولتاژ مشاهده می‌گردد. بطور کلی می‌توان گفت بهترین وضعیت ولتاژ در حالت بهینه‌سازی پروفیل ولتاژ (منحنی قرمزرنگ) بدست آمده است.
۵-۳- مقایسه نتایج بهینه‌سازی سایر توابع هدف
پس از سنجش الگوریتم‌های ذکر شده، با انتخاب الگوریتم مناسب، مقادیر توابع هدف در حالات گوناگون بهینه سازی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. این نتایج در ابتدا برای شبکه ۳۳ باسه، در هر دو حالت حضور و عدم حضور تولیدات پراکنده آورده شده است. پس از آن نتایج شبکه ۷۰ باسه ارائه می‌گردد.
در جداول زیر نتایج نهایی برای حالات مختلف بهینه‌سازی بدون حضور تولیدات پراکنده، در مقایسه با حالت ابتدایی آورده شده است.

جدول ۵-۷ : مقادیر توابع هدف بدون حضور تولیدات پراکنده برای شبکه ۳۳ باسه

Initial state

Of₁ Optimizatin

Of₂ Optimizatin

Of₃ Optimizatin

Of₄ Optimizatin

Of Optimizatin

۱-حق کمیسیون و کارمزد به جز حق کمیسیون‌های خرید.
۲-قیمت ظروف؛جلد و محفظه‌های کالاها که برای مقاصد گمرکی با کالای مربوطه یکجا طبقه بندی می‌شوند.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۳-هزینه‌های مربوط به بسته بندی کالا شامل کار و مواد مربوطه .
ب) ارزش کالاها و خدمات زیر که به نحو مناسبی تخصیص یافته و به طور مستقیم یا غیر مستقیم توسط خریدار به صورت رایگان یا با بهای کم فراهم شده تا در تولید و فروش و صدور کالای وارده به کار برده شود در ؛در صورتی که ارزش آن‌ها در قیمت واقعاً پرداخت شده یا قابل پرداخت منظور نشده باشد:
۱-مواد ؛ اجزاء و قطعات و اقلام مشابهی که با کالای وارده توأم شده‌اند.
۲-ابزار ؛ قالب‌ها و اقلام مشابهی که در تولید کالای وارده به کار برده شده‌اند.
۳-موادی که در تولید کالاهای وارده به مصرف رسیده‌اند.
۴-کارهای مهندسی ؛تکمیلی ؛هنری ؛طراحی ؛و طرح‌ها و نقشه هایی که در جایی به غیر از کشور محل ورود انجام شده و برای تولید کالاهای وارده لازم است .
ج) حق الامتیازات و حق لیسانس‌های مربوط به کالای مورد نظر برای تعیین ارزش که خریدار باید به طور مستقیم یا غیر مستقیم به عنوان یکی از شرایط فروش کالا باید بپردازد؛ چنانچه این قبیل حق الامتیازات و حق لیسانس‌ها در قیمت واقعاً پرداخت شده یا قابل پرداخت منظور نشده باشد.
د) ارزش هر قسمت از در آمد‌های حاصل از فروش مجدد؛ تملک یا استفاده از کالای وارده که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم به فروشنده تعلق می‌گیرد.
۲-هریک از کشورهای عضو در تنظیم قوانین خود باید شمول یا عدم شمول مبالغ زیر را به صورت کلی یا جزیی در ارزش گمرکی پیش بینی نماید:
الف) هزینه حمل و نقل کالاهای وارده به بندر یا محل ورود.
ب) هزینه‌های مربوط به تخلیه و بارگیری و جابجایی کالاهای وارده به بندر یا محل ورود.
ج) هزینه بیمه.
۳-مطابق ماده اخیر هر گونه افزایش به قیمت واقعاً پرداخت شده یا قابل پرداخت باید بر پایه اطلاعا ت عینی و قابل سنجش انجام گیرد.
۴-جهت تعیین ارزش گمرکی هیچ گونه مبلغی به قیمت واقعاً پرداخت شده یا قابل پرداخت افزوده نخواهد شد؛مگر این که در این ماده پیش بینی شده باشد.
بر اساس ماده۱۸ این موافقت نامه کمیته فنی تحت نظر شورای همکاری گمرکی به منظور تضمین فنی یکنواختی در تفسیر و اجرای تشکیل خواهد شد.
مسئولیت این کمیته فنی شامل موارد زیر خواهد بود :
الف) بررسی مسایل فنی خاص ناشی از اجرای مستمر نظام ارزش گذاری گمرکی اعضاء و ارائه نظر مشورتی در مورد راه حلهای مناسب مبتنی بر واقعیتهای ارائه شده .
ب) چنانچه تقاضا شده باشد مطالعه در مورد قوانین –رویه‌ها و عملکردهای ارزش گذاری تا آن حد که با این موافقت نامه ارتباط می‌یابند و تهیه گزارش در مورد نتایج چنین مطالعاتی.
ج) آماده ساختن و توزیع گزارشهای سالانه در مورد جنبه‌های فنی عملکرد و وضعیت موافقت نامه حاضر .
د) دادن اطلاعات و اظهار نظر در مورد هر موضوع مربوط به ارزش گذاری کالای وارد شده برای مقاصد گمرکی هنگامی که هریک از اعضاء یا کمیته تقاضا کرده باشند .چنین اطلاعات و اظهار نظری می‌تواند به شکل نظر مشورتی، تفسیر یا یادداشت توضیحی باشد.
ه) در صورت تقاضا، تسهیل کمک فنی به اعضاء به منظور تشویق پذیرش بین المللی این موافقت نامه.
و) انجام دادن بررسی در مورد مسأله‌ای که هیأت رسیدگی طبق ماده ۱۹ موافقت نامه به ان ارجاع داده است.
ز) اجرای دیگر مسئولیت هایی که کمیته ممکن است به آن محول کند.
فصل سوم:
موافقت نامه‌های تجاری گروهی
و آینده تجارت چند جانبه
گفتار اول: موافقت نامه‌های جدید زیر مجموعه سازمان تجارت جهانی
در طی دهه اخیر در مورد این مسئله که آیا افزایش تعداد موافقتنامه‌های تجارت آزاد سنگ بنای مستحکمی برای برقراری آزادی تجاری چندجانبه است یا مانعی بر سر راه آن به شمار می‌رود قلم فرسایی فراوان شده است. بیشتر بحث‌های موجود، بر روی تأثیر موافقتنامه‌هایی تمرکز کرده‌اند که در درجه اول دو جانبه هستند یا اگر دو جانبه نیستند ابتدائاً در درون یک منطقه انجام شده‌اند و هم‌چنین در خصوص حوزه‌ای که تحت پوشش قرار می‌دهند بسیار شبیه به سازمان تجارت جهانی (WTO) می‌باشند. به تازگی گرایش جدیدی در مورد مذاکرات تجاری ایجاد شده است. در این حرکت جدید، موافقتنامه‌ها عموماً دو یا سه کشور را در بر می‌گیرند، در حوزه عضویت به اندازه قبل به منطقه جغرافیایی توجه نمی‌شود و موضوع مذاکره و توافق چیزی ماورای مسائل مطرح در موافقتنامه‌های سازمان تجارت جهانی است. این مذاکرات جمعی باعث بروز مسائل جدیدی در حیطه سیستم تجارت چندجانبه می‌گردد. این نوشته با بررسی برخی از این مذاکرات سعی می‌کند تأثیر آن‌ها بر سیستم تجارت چندجانبه را تحلیل کند.
از همان زمان مذاکرات تجاری دور دوحه سازمان تجارت جهانی، زیرمجموعه‌های این سازمان به شدت مشغول طرح‌ریزی، مذاکره و حتی تکمیل موافقتنامه‌های خارج از چارچوب این سازمان بوده‌اند. برخی از این موافقتنامه‌ها در قالب موافقتنامه‌های تجارت آزاد دوجانبه یا منطقه‌ای بوده‌اند که در دهه اخیر به میزان زیادی به تعداد آن‌ها افزوده شده است. از میان تمام این موافقتنامه‌ها، دو مورد که در حال تولد هستند از اهمیت زیادی برخوردارند. اول پیمان مشارکت جامع اقتصادی منطقه‌ای که در میان کشورهای عضو اتحادیه کشورهای جنوب شرقی آسیا (آ.سه.آن) مرحله مذاکرات نهایی را طی می‌کند. (این اتحادیه شامل برونئی، کامبوج، اندونزی، لائوس، مالزی، میانمار، فیلیپین، سنگاپور، تایلند و ویتنام بعلاوه کشورهای استرالیا، چین، هند، ژاپن، زلاندنو و کره جنوبی می‌باشد.) مورد دوم پیمان مشارکت تجاری و سرمایه‌گذاری فرا آتلانتیکی می‌باشد که ایالات متحده امریکا و اتحادیه اروپا را به هم متصل خواهد کرد. اگرچه تعداد کشورهای عضو این دو مذاکرات و اندازه آن‌ها نظرها را به خود جلب کرده است اما سایر مذاکرات به جز این دو اساساً تفاوت‌های ماهوی بیشتری با نسل قبلی مذاکرات تجاری دارند زیرا عرصه حضور طرف‌های متعدد و از مناطق مختلف جغرافیایی هستند و هم‌چنین تعهداتی که در این مذاکرات بر طرف‌ها بار می‌شود از نظر وسعت و دامنه پوشش بسیار فراتر از سازمان تجارت جهانی می‌باشند. برخی از این مذاکرات جمعی در ادامه مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
الف: پیمان مشارکت فرا پاسیفیک
این مذاکرات برای رسیدن به یک موافقتنامه تجارت آزاد می‌باشد که میان ۱۱ کشور در جریان است. یازده کشور مذکور از این قرارند: استرالیا، برونئی، کانادا، شیلی، مالزی، مکزیک، زلاندنو، پرو، سنگاپور، ایالات متحده امریکا و ویتنام. هم‌چنین قرار است که در همین ماه ژاپن هم به کشورهای مذاکره کننده افزوده شود. مشارکت فراپاسیفیک توسط نماینده تجاری ایالات متحده با نام یک «موافقتنامه تجاری قرن بیست و یکمی» خوانده شده است. این موضوع در میان دانشمندان بحث‌هایی ایجاد کرده مبنی بر اینکه موافقتنامه تجاری قرن بیست و یکمی چه ماهیتی دارد. ^۱
این پیمان هم به دلیل تنوع جغرافیایی اعضای آن و هم به خاطر حوزه پوششی جاه‌طلبانه آن به عنوان یک موافقتنامه بدیع و نو به شمار می‌رود. موافقتنامه مورد بحث ریشه در موافقتنامه تجاری P-4^[1] دارد که میان کشورهای بورنئی، شیلی، زلاندنو و سنگاپور منعقد شده بود. اعضای پیمان P-4 تمایل داشتند که با شکل دادن یک موافقتنامه تجاری با استاندارد بالا بتوانند نهایتاً موافقتنامه تجارت آزاد آسیاـ پاسیفیک را برای تسهیل دسترسی آزاد به بازار کالاهای مختلف خلق کنند.
مذاکرات پیمان مشارکت فرا پاسیفیک در حالی شروع شد فضای فکری P-4 در آن غالب بود. به همین دلیل شرکت‌کنندگان تصمیم گرفتند که هیچ‌یک از موارد مصرح در P-4 را از حیطه شمول مذاکرات خارج نکنند. با این حال این کشورها در حال حاضر حول موضوعاتی مذاکره می‌کنند که برخی از آن‌ها در P-4 نیامده است مانند اموال دولتی، افزایش حمایت از مالکیت معنوی و غیره. بعلاوه، سیستم الزام‌آور حل و فصل اختلافات آن در حوزه تعهداتی کاری و محیطی اعمال می‌گردد. پس ۱۷ دور مذاکرات در هم فشرده، هنوز تردیدهای زیادی در مورد پیمان وجود دارد. با وجود دیدگاه اولیه‌ای که در میان اعضا برای حفظ سطح بالای استانداردها و عدم پذیرش استثنا وجود داشت، گروه‌های فعال در حوزه کشاورزی در ایالات متحده در حال لابی کردن برای مستثنی نمودن لبنیات و شکر از حیطه شمول پیمان هستند.
کانادا به دنبال حفاظت از لبنیات و سیستم‌های مدیریت تأمین ماکیان خویش است. ژاپن نیز به احتمال زیاد تلاش خواهد کرد که برنج را مستثنی کند. در همین حال، سایر شرکت‌کنندگان در مذاکرات علاقه‌ای به پذیرش هم‌زمان تریپس و مقررات حمایت از مالکیت فکری موجود در پیمان حاضر ندارند. مقررات اخیر در مقایسه با قوانین تریپس، حمایت‌های به مراتب شدیدتر و گسترده‌تری از اموال فکری فراهم می‌آورد. تمام اینها از دشواری‌های موجود بر سر راه تصویب نهایی معاهده مذکور است.
ب- موافقتنامه تجارت در خدمات
۲۱ عضو سازمان تجارت جهانی پس از مشاهده نقایص فاحش موجود در این سازمان در حوزه آزادی تجارت خدمات به همراه ۴۷ اتحادیه اقتصادی ـ که اتحادیه اروپا یک مورد از این ۴۷ اتحادیه است ـ در حال آماده شدن برای مذاکره در مورد یک موافقتنامه جدید تجارت خدمات هستند که در حوزه دسترسی به بازار و تعهدات مربوط به آن نگاهی بسیار بلند پروازانه دارد. این پیمان، موافقتنامه تجارت در خدمات و گاهی نیز موافقتنامه خدمات بین‌المللی^[۲] خوانده می‌شود.
باید مشخص شود که این موافقتنامه چگونه با سازمان تجارت جهانی ادغام خواهد شد (البته اگر اساساً با آن ادغام شود.) یک گزینه این است که آن را یک موافقتنامه جمعی به حساب آوریم که تحت پوشش ضمیمه چهارم (موافقتنامه در مورد خریدهای وابسته به دولت)قرار می‌گیرد. البته بر اساس بند ۹ ماده ۱۰ موافقتنامه تأسیس سازمان تجارت جهانی (موافقتنامه مراکش)، قبول این گزینه منوط به رضایت تمام اعضای سازمان است. به نظر بعید می‌رسد که تمام اعضای در حال توسعه سازمان تجارت جهانی که دخالتی در جریان مذکرات موافقتنامه تجارت خدمات ندارند، به اضافه شدن این موافقتنامه به سازمان رضایت دهند. در حال حاضر هیچ‌یک از کشورهای عضو بریکز حاضر به شرکت در مذاکرات نشده‌اند و برخی از این کشورها اعلام کرده‌اند که هرگونه مذاکره جمعی خارج از چارچوب سازمان تجارت جهانی ممکن است سیستم مذاکرات تجاری چندجانبه را از پایه ویران کند.
گزینه دیگر آن است که موافقتنامه مورد بحث در قالب یک پروتکل خدمات خاص، به گاتز یعنی خدمات مالی و ارتباط از راه دور ملحق شود. این رویکرد نیز دور از ذهن به نظر می‌رسد زیرا چنین عملی احتیاج دارد که تمام اعضای موافقتنامه تجارت در خدمات بر اساس شرط دولت کامله‌الوداد تمام امتیازات اضافی موجود در این موافقتنامه را به آن دسته از اعضای سازمان تجارت جهانی که عضو موافقتنامه مذکور نیستند نیز اعطا کنند. اگرچه ممکن است این مسئله به عنوان یک حرکت تجاری سودآور به نظر برسد (زیرا کشورهای عضو تیسا نیز از امتیازاتی بهره‌مند خواهند شد) اما این ذهنیت که کشورهایی مانند چین، هند و برزیل بدون اینکه هیچ تعهدی بر عهده بگیرند از امتیازات به دست آمده از تیسا استفاده کنند باعث گردیده که این رویکرد جذابیت خود را از دست بدهد.
احتمال دیگر در مورد رابطه موافقتنامه در تجارت خدمات با سازمان تجارت جهانی این است که این پیمان یک موافقتنامه مشارکت اقتصادی خارج از چارچوب سازمان تجارت جهانی تلقی شود که بر اساس ماده ۵ گاتز شکل گرفته است. اگرچه این گزینه ساده‌ترین راه به نظر می‌رسد، اما نمی‌تواند به هدف ادغام تیسا با سازمان تجارت جهانی نایل شود.
ج- موافقتنامه تجاری ضد اعمال متقلبانه اکتا
یک گروه از کشورهای توسعه یافته عضو سازمان تجارت جهانی اقدام به ایجاد یک موافقتنامه تجاری ضد اعمال متقلبانه (اکتا) نمودند. امضا کنندگان اکتا توافق نموده‌اند که حمایت‌ از اموال معنوی را شدیدتر و گسترده‌تر نمایند. به طور خاص، تمرکز این کشورها بر مسئله جعل علائم تجاری و سرقت ادبی (نقض حقوق مؤلف یا کپی‌رایت) بوده است. موافقتانه اولیه میان کشورهای استرالیا، کانادا، ژاپن، مراکش، زلاندنو، سنگاپور، کره جنوبی و ایالات متحده و در سال ۲۰۱۱ امضا شد. در سال ۲۰۱۲ اتحادیه اروپا و ۲۲ عضو آن به همراه مکزیک نیز به موافقتنامه پیوستند. بر اساس مفاد سند مذکور، اکتا پس از تسلیم ششمین سند تصویب لازم‌ الاجرا خواهد شد. در حال حاضر تنها ژاپن اقدام به تصویب این موافقتنامه نموده است. پارلمان اروپایی با بهره گرفتن از قدرتی که معاهده لیسبون به آن اعطا نموده است از تصویب این موافقتنامه اجتناب نمود.
سوالی که در اینجا وجود دارد این است که: آیا موافقتنامه‌های جمعی جدید با عث تکه تکه شدن و از هم پاشیدن سیستم تجارت چندجانبه خواهند شد یا راه پیشرفت و ارتقای این سیستم را هموار خواهند نمود؟ بخشی از هر دو گزاره صحیح است. در مورد حل و فصل اختلافات اقتصادی و تجاری، بروز از هم گسستگی و تشتّت اجتناب‌ناپذیر است. در طرف مقابل، چنین موافقتنامه‌هایی می‌توانند اعضای سازمان تجارت جهانی را به سمت به دست آوردن نتایجی از مذاکرات دور دوحه سوق دهد و آینده بهتری را برای این سازمان رقم بزند. با در نظر گرفتن این دو حالت، می‌توان نتیجه‌ بحث را در دو بخش ارائه نمود: حل و فصل اختلافات، مذاکرات سازمان تجارت جهانی.
حل و فصل اختلافات
اگرچه مفسران در سال‌های اخیر ابراز کرده‌اند که آرای صادره توسط محاکم ایجاد شده در موافقتنامه‌های تجارت آزاد (FTAs) ممکن است با رویه قضائی، آئین دادرسی و قواعد قضائی چارچوب حل اختلاف سازمان تجارت جهانی و بدنه استیناف آن در تعارض و متناقض باشد، اما چنین اتفاقی هم‌چنان در حد فرض باقی مانده‌ و هنوز به واقعیت نپیوسته است. اگرچه در تئوری و روی کاغذ، یک عضو سازمان تجارت جهانی که یک موافقتنامه تجارت آزاد به چند کشور امضاء کرده می‌تواند اختلافات ایجاد شده را توسط محکمه و سیستم حل و فصل اختلافات ایجاد شده توسط همان موافقتنامه مرتفع نماید، اما در عمل چنین اختلافاتی برای رسیدگی به سازمان تجارت جهانی آورده می‌شوند. مسئله دیگر این است که تنها زمانی می‌توان از مکانیسم حل و فصل اختلافات سازمان تجارت جهانی استفاده نمود که موضوع احتلاف توسط موافقتنامه‌های سازمان پوشش داده شده باشد. نکته اینجاست که اکثر موافقتنامه‌های تجارت آزاد حاوی تعهداتی هستند که کاملاً با تعهدات موجود در موافقتنامه‌های سازمان تجارت جهانی هم‌پوشانی دارند. این هم‌پوشانی نتیجه پارامترهای مختلفی است؛ مثل: تجربه قابل توجه و سودمند سازمان تجارت جهانی در حل کردن اختلافات اعضای سطح بالای رضایت اعضای سازمان از سیستم حل و فصل مسالمت‌آمیز اختلافاتِ آن، وجود بدنه استینافی در سازمان برای جلوگیری از صدور آرای مغرضانه یا غلطی که می‌توانند آثار منفی پایداری داشته باشند و نهایتاً ترس موجود در استفاده از یک مکانسیم قضائی امتحان نشده در موافقتنامه‌های تجارت آزاد که اعضای این موافقتنامه‌ها را به استفاده از یک سیستم آزمایش شده ترغیب می‌کند.
با توضیحات ارائه شده برداشت می‌شود که موافقتنامه‌های جمعی مطروح در متن پتانسیل بالایی برای ایجاد آرای قضائی متناقض با آرای صادره توسط سازمان تجارت جهانی و بدنه استیناف آن دارند. به خاطر اینکه آنچه این موافقتنامه‌ها ارائه می‌کنند یا ارائه خواهند کرد با محتویات سازمان تجارت جهانی هم‌خوانی ندارد، اختلافات ناشی از این محتوای جدید نیز نمی‌تواند در مقابل سیستم حل و فصل اختلافات سازمان اقامه شود زیرا تحت پوشش موافقتنامه‌های منعقده در چارچوب سازمان نیست. ممکن است در مورد اختلافاتی که صرفاً مربوط به تعهدات خارج از سازمان یا متناقض با سازمان هستند نگرانی چندانی بوجود نیاید اما در صورتی که اختلافات بوجود آمده در اثر قواعدی باشد با مقررات سازمان تجارت جهانی هم‌پوشانی داشته باشند باید نگران بود. در این حالت می‌توان اختلاف را به دو یا چند شاخه تقسیم کرد و بخشی از آن را مقابل سیستم حل اختلاف سازمان اقامه نمود و بخش دیگری را برای بررسی نزد مکانسیم حل اختلاف ایجاد شده توسط موافقتنامه‌های جمعی برد. اما شاکی یا صاحب دعوی ممکن است ترجیح دهد که تمام دعوی و کل پرونده را با رجوع به دادگاه ایجاد شده توسط موافقتنامه جمعی حل کند. اینجا همان محل تلاقی آرای صادره از این محاکم با آرای سیستم حل اختلاف سازمان تجارت جهانی خواهد بود. در حقیقت، زمانیکه صحبت از موافقتنامه‌های تجاری جمعی می‌شود، امکان بروز چنین تعارضی بسیار زیادتر از حالتی است که با موافقتنامه‌های تجارت آزاد سنتی روبرو هستیم.

مذاکرات سازمان تجارت جهانی
به طور خلاصه، موافقتنامه‌های جمعی جدید ممکن است صرفاً مانع پیشرفت مذاکرات در چارچوب سازمان تجارت جهانی شوند و دلیل این مسئله هم تنوع منابع مذاکره کننده و دور شدن توجه‌ها از مسائل مطروح در ژنو است. با این حال، چنین موافقتنامه‌هایی ممکن است آخرین محرّک مذاکره کنندگان چندجانبه باشند. مذاکرات دور اروگوئه پس از مدت زمان اندکی به نتیجه رسید. عده‌ای را نظر بر این است که دلیل کوتاه بودن زمان نتیجه‌گیری در این دور، اتمام مذاکرات نفت بوده است. تاریخ نشان داده است که موفقتنامه‌‌‌های چندجانبه معمولاً از موافقتنامه‌های جمعی (که تعداد کشورهای کم‌تری را در بر می‌گیرد و به اراده‌های محدودتری وابسته است) به دست می‌آیند. هم‌چنین نباید فراموش کرد که برخی از موافقتنامه‌های سازمان تجارت جهانی در مورد ضد دامپینگ، سوبسیدها و اقدامات جبرانی یا موافقتامه موانع تکنیکی تجارت و برخی موارد دیگر در نتیجه مذاکرات جمعی ایجاد شدند. بنابراین در حالیکه موافقتنامه‌های جمعی جدید عرصه‌های نوینی را پیش چشم به تصویر می‌کشند و نگرانی‌هایی در مورد امکان از هم‌ گسیختن سیستم مذاکرات چندجانبه و دور کردن تمرکزها از سازمان تجارت جهانی ایجاد می‌کنند، ممکن است بتوانند بذر تغییر و پیشرفت در موافقتنامه‌های سازمان را کاشته و آن را ممکن‌الوقوع نمایند.

در قرآن کریم در سوره مبارکه عبس آیه ۲۴ می فرماید :
فَلْیَنْظُرِ الْإِنْسَانُ إِلَى طَعَامِهِ‌ (۲۴)
پس انسان باید به خوراکش با تأمل بنگرد.
در ذیل این آیه در روایتی از امام باقر(علیه السلام) به نقل از بحارالانوار جلد۲ صفحه ۹۶ در تفسیر طعامی که باید در آن دقت کرد ، آمده است: عِلمُهُ الذی مِمَن یأخُذُه (در دریافت علم ببیند آن را از چه کسی دریافت می کند)
نظربه اهمیت علوم اکتسابی و مبادی آن روایت مذکور اهمیت سنجشگری در دریافت های شناختی را بیان می کند.
در روایتی دیگر در کتاب المحاسن، ج‏۱، ص: ۲۲۹ از حضرت مسیح (علی نبینا و آله و علیه السلام) آمده است:
خُذُوا الْحَقَّ مِنْ أَهْلِ الْبَاطِلِ وَ لَا تَأْخُذُوا الْبَاطِلَ مِنْ أَهْلِ الْحَقِّ کُونُوا نُقَّادَ الْکَلَامِ
حق را از اهل باطل بگیرید ولی باطل را از اهل حق نگیرید! نقد کننده سخن باشید!
۲-۲-۳-تفکّر در لغت
«تفکر» مصدر ثلاثی مزید از ماده «ف‌ک‌ر» است. راغب اصفهانی در بیان معنای فکر می‌گوید:
فکر قوه‌ای است که علم را به سوی معلوم رهنمون می‌شود و تفکر، به حرکت درآوردن این قوه بر اساس نظر عقل است که فقط برای انسان، امکان‌پذیر است نه حیوان. تفکر فقط در چیزی به‌کار می‌رود که تصویر کردن آن در قلب، ممکن باشد؛ به همین خاطر روایت شده است که: «تَفَکَّروا فی آلاءِ اللهِ وَ لا تَفَکَّروا فی اللهِ» زیرا خداوند از اینکه در قالب صورتی توصیف شود منزه است. (راغب اصفهانی، ۱۴۱۶: ماده فکر)

( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

در جمع‌بندی گفتار لغت‌شناسان درباره «تفکر» می‌توان گفت، تفکر تلاشی روشمند در به کار گرفتن قوه اندیشه در موضوع معینی به منظور نیل به شناختی از آن موضوع است که تصویرپردازی آن در ذهن، امکان‌پذیر باشد(کلانتری،۱۳۸۶)
۲-۲-۴-مفهوم تفکّر در قرآن
برای بررسی مفهوم تفکر باید همه واژه های مترادف و هم ارز این مفهوم را بررسی کنیم روش کار چنین است که ابتدا سیاق همه آیاتی که در آنها مشتقات ماده « ف ک ر » به کاررفته است، استخراج و سپس، از این آیات مفهوم‌یابی شود.
مفهوم کلی کلمات بسیاری در قرآن به مفهوم اندیشیدن و فکر کردن مرتبط است که در این مبحث باید ارتباط آنها و حدود و ثغور هر یک را بررسی کرد. مثلًا در قرآن دو واژه « تدبر» و « تذکر» پا به پای « تفکر» مطرح شده اند که نمی توان مفهوم تفکر را بدون توجه به معنای آن دو دریافت. ضمنا لازم است برای رسیدن به دیدگاهی جامع، رابطه تفکر را با مفاهیم هم ارز و متضادش بررسی نمود، همچنین زمینه ها، لوازم، عوامل تقویت و تضعیف، موانع و پیامدهای تفکر را نیز مورد ارزیابی قرار داد.
در این بخش، طبق اصل« تعرف الأشیاء بأضدادها » کلماتی را هم که به ظاهر با « تفکر» متضاد هستند، مد نظر قرار می دهیم. به این منظور ریشه هایی را در قرآن پیدا می کنیم که مفهومی عکس مفهوم « تفکر» داشته باشند. در بین تفاسیر، « المیزان» مفصل تر از همه به این بحث پرداخته که مجموع آنها را « مهدی حائری تهرانی» در « تفکر در قرآن » آورده است. علامه طباطبایی(ره) در این مباحث، از روش منطقی و فلسفی بهره می گیرد ؛ زیرا شیوه تفکر را همان روش منطقی می داند. (لسانی، ۱۳۸۸)
با بررسی آیات نتیجه می گیریم که، مشتقات واژه فکر در هجده آیه از آیات قرآن به کار رفته است. (عبدالباقی، ۱۳۶۴: ‌ماده فکر). همه موارد استعمال این واژه در قرآن، از ابواب ثلاثی مزید است که در یک مورد (مدّثر، ۱۸) در قالب فعل ماضی باب تفعیل (فکّر) و در بقیه موارد، در قالب فعل مضارع از باب تفعُّل استعمال شده، که بیشترین کاربرد آن هم در صیغه جمع مذکر غایب آن (یتفکّرون) است. کاربرد مصدری این مادّه در آیات قرآن دیده نمی‌شود.(کلانتری، ۱۳۸۶). به عبارت دیگر در قرآن کریم، به جز افعال « فکّر»، « یَتَفَکّرون »،« تَتَفَکّرون »، « یَتَفَکَّروا » و « تَتَفَکَّروا »، اشتقاق دیگری از ماده « ف ک ر» به چشم نمی خورد؛ یعنی قرآن ماده « ف ک ر» را فقط در دو باب « تفعیل » (۱ بار )و « تفعّل » ( ۱۷ بار ) آورده است(لسانی، ۱۳۸۸). که هر کدام در جای خود بررسی خواهد شد.
قرآن کریم افزون بر واژه « تفکر » الفاظی مترادف آن به کار برده است. شاید فلسفه وجود کلمات مترادف آن باشد که برای هر معنا به اعتبار صفات گوناگونش، واژه هایی متفاوت وضع شده است. مثلًا خانه را به اعتبار محل نزول بودنش « منزل »، به جهت محل سکینه و آرامش بودنش « مسکن » و به خاطر محل بیتوته بودنش « بیت » می گویند (المبارک، ۱۹۹، به نقل از لسانی ۱۳۸۸)
برخی عقیده دارند که کلمات مترادف، زبان را از نظر واژگان غنی میکنند و اختلاف الفاظ وجود چند کلمه برای یک معنا و مفهوم واحد سبب میشود که معانی، بهتر در قلوب جای گیرند و مفاهیم، بهتر در اذهان رسوخ کنند. (عائشه عبدالرحمن، ۱۹۴ و ۱۹۵، به نقل از لسانی،۱۳۸۸)
با رجوع به قرآن نتیجه می گیریم که ترادف در زبان عربی معنا و مفهومی ندارد، بلکه هر لفظ، مفهومی خاصی دارد که هیج لفظ دیگری نمیتواند جای آن را بگیرد( لسانی فشارکی، ۸۴ و ۸۸) بنابراین بهتر است به جای واژه ترادف از اصطلاح « حوزه معنایی » استفاده کنیم.
به عبارت دیگر دستیابی به مفهوم تفکّر در قرآن بدون در نظر گرفتن عبارات همتراز و عبارات معارض آن میسّر نخواهد شد.
۲-۲-۵- رابطه مفهوم قرآنی « تفکّر» با « تعقّل» و مراتب آنها
در لغت عرب « عقل » به معنای « بند » و « بازداری » است. « عَقَلَ لِسانَه » یعنی: جلوی زبانش را گرفت. « مَعقَل » نیز به معنای دژ و بارویی است که شهر را از نفوذ دشمن باز می دارد. به همین سیاق معنای عقل در سایر مشتقات آن نیز ملحوظ است. متضاد کلمه عقل، در لغت عرب، « جهل » است و جهل در اصل به معنای « عمل ناسنجیده » یا « عمل بدون تأمل » است.
در قرآن عقل ورزی مراتب مختلفی دارد. پایین ترین مرتبه تعقل در قرآن با عبارت « ظنّ » مترادف گشته است. در جایی که قرآن کریم کسانی که در شناخت های خود، به علم و یقین نرسیده اند را دعوت به گمان عاقلانه می کند، و در سوره مطففین آیه ۴ می فرماید:
أَلاَ یَظُنُّ أُولٰئِکَ أَنَّهُمْ مَبْعُوثُونَ‌ (۴)
آیا آنها گمان نمی‌کنند که برانگیخته می‌شوند؟
اعتنا به این احتمال از نظر قرآن یک گمان عاقلانه به شمار رفته، چرا که می تواند به هدایت (ایمان به معاد) رهنمون کند(باقری، ۱۳۹۱)
در مرتبه بالاتر قرآن از استماع و تفکر و تعقل و تذکّر در یک حوزه معنایی استفاده می کند که به نمونه هایی از آیات، اشاره می کنیم.
در سوره یونس، آیه ۶۷ می خوانیم:
هُوَ الَّذِی جَعَلَ لَکُمُ اللَّیْلَ لِتَسْکُنُوا فِیهِ وَ النَّهَارَ مُبْصِراً إِنَّ فِی ذٰلِکَ لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَسْمَعُونَ‌ (۶۷)
او کسی است که شب را برای شما آفرید، تا در آن آرامش بیابید؛ و روز را روشنی بخش (تا به تلاش زندگی پردازید) در اینها نشانه‌هایی است برای کسانی که متعمّقانه گوش فرا می دارند!
در سوره نحل، آیات ۱۱ تا ۱۳ می خوانیم:
یُنْبِتُ لَکُمْ بِهِ الزَّرْعَ وَ الزَّیْتُونَ وَ النَّخِیلَ وَ الْأَعْنَابَ وَ مِنْ کُلِّ الثَّمَرَاتِ إِنَّ فِی ذٰلِکَ لَآیَهً لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ‌ (۱۱)
خداوند با آن (آب باران)، برای شما زراعت و زیتون و نخل و انگور، و از همه میوه‌ها می‌رویاند؛ مسلماً در این، نشانه روشنی برای اندیشمندان است.
وَ سَخَّرَ لَکُمُ اللَّیْلَ وَ النَّهَارَ وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ وَ النُّجُومُ مُسَخَّرَاتٌ بِأَمْرِهِ إِنَّ فِی ذٰلِکَ لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَعْقِلُونَ‌ (۱۲)
او شب و روز و خورشید و ماه را مسخّر شما ساخت؛ و ستارگان نیز به فرمان او مسخّر شمایند؛ در این، نشانه‌هایی است (از عظمت خدا) برای گروهی که عقل خود را به کار می‌گیرند!
وَمَاذَرَأَ لَکُمْ فِی الْأَرْضِ مُخْتَلِفاً أَلْوَانُهُ إِنَّ فِی ذٰلِکَ لَآیَهً لِقَوْمٍ یَذَّکَّرُونَ‌ (۱۳)
(علاوه بر این،) مخلوقاتی را که در زمین به رنگهای گوناگون آفریده نیز مسخّر (فرمان شما) ساخت؛ در این، نشانه روشنی است برای گروهی که متذکّر می‌شوند!
در هر چهار آیه فوق، به نشانه های آفاقی افعال الهی اشاره کرده و بیان می دارد که این نشانه ها برای مستمعان، متفکران و عاقلان و متذکران، کاشف از قدرت خداوند است. در مفاهیم و مفادّ آیات فوق تفاوت معناداری مشاهده نمی شود. لیکن از توالی این آیات مستفاد می شود که این چهار وصف و عبارت حاکی از یک سیر معرفتی در حرکت عقلانی است. به عبارت دیگر استماع، تفکر، تعقل و تذکر که هر کدام از افعال قلب می باشند ( آیه ۲۸سوره رعد، آیه ۴۶سوره حج، و آیه ۷سوره اعراف )، در صورت سلامت قلب از حجاب ها، فردی را که به استماع (گوش فرا دادن متعمّقانه ) آیات الهی پرداخته و درآن ها به تفکر(جزءنگری) پرداخته، به تعقل(کل نگری) واداشته و به مقام تذکر (درک جریان ربوبیت حق تعالی در خلقت) که بالا ترین مرتبه می باشد، نایل می کند. از نمونه تقارن های کاربردی استفاده تفکر و تعقل در مواجهه با نشانه های الهی را می توان در آیات دیگری نیز مشاهده نمود(آیات ۲۱۹ و ۲۲۱ بقره، آیه ۲۶۶سوره بقره و آیه ۶۱ سوره نور و… )
در روایتی از امام علی علیه السلام در ارتباط تفکر و تعقل، آمده است( بحارالانوار جلد ۱ صفحه ۹۶) :
العقول ائمۀالافکار، والافکارائمۀالقلوب، والقلوب ائمۀالحواس، والحواس ائمۀالاعضاء
«عقل ها پیشوایان افکار و افکار پیشوایان قلب ها و قلب ها پیشوایان حواس و حواس پیشوایان اعضاء می باشند.»
برگرفته از حدیث فوق در تأیید آیات مذکور، چنین برداشت می شود که تفکر مرتبه ای جزیی تر از تعقل در نظام ادراکی انسان دارد. به عبارت دیگر تفکر ادراک جزئیات و تعقل ادراک کلیات بر مبنای قواعد پیشین است.
۲-۲-۶-سیر تفکر انتقادی در تربیت اسلامی
همانطور که اشاره شد، حواس ظاهری ، قوه خیال ، وهم ، تفکر و تعقل و تدبر ، قوایی هستند که خداوند در وجود انسان به امانت قرار داده تا با بهره گرفتن از این قوا راه هدایت و کمال را بپیماید و در مقام نظر، به شناخت صحیح و در مقام فعل ، به عمل مبتنی بر آگاهی و منطبق با معیار صحیح نایل شود. این مبادی شناختی یا پدیده های درونی(انفسی) و بیرونی(آفاقی) جریان خلقت می باشد و یا رخداد های انسانی پدیدآمده، که نحوه مواجهه انسان با هردو پدیده در نحوه شکل گیری شاکله او اثر گذار است. برای این حرکت استعلایی، تکوین تفکر سنجشگرانه و نقادانه در مبادی شناختی و اعمال خارجی مبتنی بر نظام معیار الهی، انسان را به درک نظام کلی صحیحی منتقل می سازد، که از این ادراک کلی و رهیافت منجر به آن به «تعقل انتقادی» تعبیر می کنیم؛ که در ذیل مراحل تعقل انتقادی در منابع اسلامی بررسی می شود.
۲-۲-۶-۱-مراحل تفکر و تعقل انتقادی
۲-۲-۶-۱-۱-مرحله اول : سمع و نظر نقادانه
در آیات قرآن در موارد بسیاری، برای رسیدن به درک ربط پدیده های پیرامونی با مبدأ خلقت، انسان را به شنیدن دقیق ( القاء سمع و استماع ) و نظرکردن عمیق در خلقت و رخدادهای انسانی دعوت می کند و این دو رویکرد را ابزار های مقدماتی شناخت و حصول علم و آگاهی معرفی کرده و در سوره مبارکه نحل می فرماید :
وَ اللَّهُ أَخْرَجَکُمْ مِنْ بُطُونِ أُمَّهَاتِکُمْ لاَ تَعْلَمُونَ شَیْئاً وَ جَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصَارَ وَ الْأَفْئِدَهَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ‌ (۷۸)
و خدا شما را از شکم مادرانتان بیرون آورد در حالی که چیزی نمی دانستید، و برای شما گوش و چشم و قلب قرار داد تا سپاس گزاری کنید.
در سوره اعراف با تقبیح عدم شنیدن عمیق در مواجه با حقایق می فرماید:
وَ لَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ کَثِیراً مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لاَ یَفْقَهُونَ بِهَا وَ لَهُمْ أَعْیُنٌ لاَ یُبْصِرُونَ بِهَا وَ لَهُمْ آذَانٌ لاَ یَسْمَعُونَ بِهَا أُولئِکَ کَالْأَنْعَامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولئِکَ هُمُ الْغَافِلُونَ‌ (۱۷۹)